ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
Η παράμετρος της οικονομίας
Κατά τη διάρκεια της επανάστασης η οικονομική δραστηριότητα δεν διεκόπη συνολικά, περιορίστηκε ωστόσο προοδευτικά, σε συνάρτηση με την ένταση και την επέκταση της επαναστατικής δράσης στο νησί. Οι επαναστάτες αντλούσαν τα έσοδα τους από τις διάφορες εκούσιες ή ακούσιες εισφορές, την εκμετάλλευση των μουσουλμανικών και χριστιανικών περιουσιών της υπαίθρου και τα λάφυρα που αποκόμιζαν κατά τις επιδρομές τους. Παράλληλα, εμπόριο διεξαγόταν σε όλες σχεδόν τις περιοχές του νησιού που υπήρχε πρόσβαση, χρησιμοποιώντας ως κύριο ανταλλακτικό μέσο το ελαιόλαδο. Ωστόσο, παρά τις σχετικά ευνοϊκές συνθήκες των πρώτων ετών, μετά από σχεδόν οχτώ χρόνια συγκρούσεων και τη μαζική φυγή μεγάλου μέρους του πληθυσμού από την ύπαιθρο, το αποτέλεσμα ήταν η προοδευτική εγκατάλειψη και καταστροφή μεγάλου μέρους των καλλιεργειών όπως και των άλλων παραγωγικών υποδομών. Παρά το οριστικό τέλος της επανάστασης και τις προσπάθειες της Αιγυπτιακής Διοίκησης, η τοπική οικονομία συνέχισε ν’ αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα, ανακτώντας ωστόσο προοδευτικά το δυναμισμό της κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1830.
Δημογραφικές και κοινωνικές μεταβολές
Δημογραφικές και κοινωνικές μεταβολές
Αποτέλεσμα των μακροχρόνιων συγκρούσεων, των δύσκολων συνθηκών διαβίωσης και της μαζικής φυγής από το νησί τόσο χριστιανών όσο και μουσουλμάνων, ήταν η σημαντική συρρίκνωση του πληθυσμού της Κρήτης. Κατά τα έτη 1832-1833 καταγράφονται συνολικά 98.000 έως 116.000 κάτοικοι, όταν προεπαναστατικά υπολογιζόταν σε 260.000-280.000, μια μείωση δηλαδή της τάξης του 56% με 62%. Παράλληλα, η αναλογία ανάμεσα στις δύο θρησκευτικές κοινότητες υπέστη μικρή μεταβολή, προσφέροντας ένα προβάδισμα κατά 10% στους χριστιανούς, έναντι 6% πριν από την επανάσταση. Μικρές αλλά εξίσου σημαντικές ήταν και οι μεταβολές ανάμεσα στις πόλεις και την ύπαιθρο. Η μεταξύ τους αναλογία δεν άλλαξε ριζικά, ωστόσο οι μουσουλμάνοι ενίσχυσαν την παρουσία τους στα αστικά κέντρα, ιδιαίτερα στο Ηράκλειο, όπως και αντίστροφα οι χριστιανοί στην ύπαιθρο. Πέρα από τις πληθυσμιακές μεταβολές, η φυγή των μουσουλμάνων και η πολιτική που εφάρμοσε η Αιγυπτιακή Διοίκηση οδήγησαν σε σημαντικές αλλαγές στο επίπεδο της γαιοκτησίας υπέρ των χριστιανών, επηρεάζοντας καθοριστικά τη διαμόρφωση του ευρύτερου πλαισίου στην Κρήτη κατά τη διάρκεια του υπόλοιπου 19ου αιώνα.