Ο ΠΟΛΕΜΟΣ
Πολεμικές επιχειρήσεις, οργάνωση και οπλισμός
Πολεμικές επιχειρήσεις, οργάνωση και οπλισμός
Κοινό στοιχείο ανάμεσα στους χριστιανούς και τους μουσουλμάνους της Κρήτης ήταν η απουσία στρατιωτικής οργάνωσης και πειθαρχίας, αντίστοιχης με εκείνη των τακτικών στρατών της περιόδου. Μεγάλο μέρος άλλωστε των συγκρούσεων διεξήχθη σε τοπικό επίπεδο, ανάμεσα σε μικρές ομάδες, όπου ο ρόλος των οπλαρχηγών υπήρξε καθοριστικός τόσο για την οργάνωση όσο και τη διατήρηση της συνοχής τους. Παρόμοιες ήταν και οι πρακτικές που οι δύο πλευρές ακολουθούσαν στο πεδίο της μάχης: συνήθως συγκρούονταν με τουφεκισμούς επί ώρες, μέχρι να εξαντληθούν τα πυρομαχικά ή μία από τις δύο πλευρές να καμφθεί λόγω της κούρασης και των απωλειών. Σε αρκετές περιπτώσεις, το αποτέλεσμα των μαχών καθορίστηκε από τη χρήση ειδικών σωμάτων, όπως του ιππικού. Αντίθετα, η χρήση του πυροβολικού ήταν περιορισμένη και δεν είχε ουσιαστικά αποτελέσματα. Μεγάλο πρόβλημα για τους επαναστάτες υπήρξε η εξασφάλιση οπλισμού. Σε μεγάλο βαθμό οι ανάγκες τους καλύφθηκαν από τα λάφυρα των μαχών, προοδευτικά όμως σημαντικά εφόδια έφτασαν στο νησί μέσω των αγορών και του εμπορίου.
Φρούρια, οχυρώσεις και καταφύγια
Φρούρια, οχυρώσεις και καταφύγια
Κατά την έναρξη της επανάστασης, το σύνολο των παλαιών, μικρών και μεγάλων φρουρίων της Βενετικής περιόδου, βρισκόταν στα χέρια των μουσουλμάνων. Αντίθετα, οι επαναστάτες διέθεταν μόνο ορισμένα φυσικά καταφύγια, με πιο σημαντικό εκείνο των Σφακίων, τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποδείχθηκαν ανεπαρκή και ευάλωτα. Ωστόσο και από τη μεριά των μουσουλμάνων, μικρές και μεγάλες ομάδες παρέμειναν στην ύπαιθρο, οχυρωμένες σε διάφορα χωριά και πύργους. Συχνά απομονωμένα από τις υπόλοιπες περιοχές, πολλά από τα οχυρά αυτά πολιορκήθηκαν και καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων. Όμως οι επαναστάτες δεν είχαν τα μέσα για να πράξουν το ίδιο με τις μεγάλες πόλεις-φρούρια, εξασφαλίζοντας μία καθοριστική νίκη. Κατά το μεγαλύτερο μέρος της επανάστασης αρκέστηκαν στον αποκλεισμό τους, δημιουργώντας εκτεταμένες ζώνες γύρω από αυτά. Μόνες τους επιτυχίες, υπήρξαν η κατάληψη του Καστελλίου της Κισσάμου το Μάιο του 1823 και του φρουρίου της Γραμβούσας τον Αύγουστο του 1825.
Ο θαλάσσιος αποκλεισμός
Ο θαλάσσιος αποκλεισμός
Σε ένα νησιωτικό πεδίο, όπως η Κρήτη, οι μεταφορές και η επικοινωνία μέσω των θαλάσσιων και παράκτιων διαδρομών, είχαν κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση των συγκρούσεων. Ήδη κατά το ξέσπασμα της επανάστασης, οι δυσκολίες επικοινωνίας των ντόπιων μουσουλμάνων με περιοχές εκτός Κρήτης, επηρέασαν καθοριστικά τη στάση τους. Τα αιτήματα των επαναστατών για την αποστολή και οι προσπάθειες για τη μίσθωση πλοίων, δεν οδήγησαν ποτέ στον ολοκληρωτικό αποκλεισμό του νησιού και την παρεμπόδιση της άφιξης νέων δυνάμεων. Την άνοιξη του 1822 ο αιγυπτιακός στρατός έφτασε στο νησί χωρίς να υπάρξει οποιαδήποτε έγκαιρη ναυτική αντίδραση και το ίδιο συνέβη με τις ενισχύσεις που στάλθηκαν προοδευτικά τα επόμενα χρόνια. Μετά από την καταστολή της επανάστασης τον Μάρτιο του 1824, ήταν η σειρά των μουσουλμάνων να επιβάλλουν ναυτικό αποκλεισμό, προκειμένου να εμποδίσουν την άφιξη νέων επαναστατικών δυνάμεων στο νησί. Οι σχετικές προσπάθειες εντάθηκαν ιδιαίτερα μετά το 1828, με τη συμμετοχή πλέον και των Ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Ο ρόλος των γυναικών και η τύχη των αιχμαλώτων
Ο ρόλος των γυναικών και η τύχη των αιχμαλώτων
Αποκλεισμένες στα φρούρια ή τα διάφορα καταφύγια, οι γυναίκες παρουσιάζονται από τις πηγές να έχουν συνήθως επικουρικό ρόλο. Ωστόσο, οι διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις δύο παρατάξεις υπήρξαν σημαντικές. Από τη μεριά των επαναστατών, δεν απουσιάζουν οι αναφορές σε γυναίκες που συνεισέφεραν κατά τη διάρκεια της μάχης ή πολεμούσαν στο πλευρό των αδελφών και των συζύγων. Αντίθετα, οι μουσουλμάνες παρουσιάζονται να έχουν έναν πιο παθητικό ρόλο, μεταφέροντας πληροφορίες ή ενθαρρύνοντας τους άντρες να συνεχίσουν τον πόλεμο. Λόγω του ιδιαίτερου ρόλου τους, οι αναφορές στην αιχμαλωσία των γυναικών, αποτελούν κοινό μοτίβο. Αιχμάλωτοι όμως υπήρχαν και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, ειδικά κατά τη διάρκεια των μαχών. Σε ένα ιδιαίτερο πεδίο όπως αυτό της Κρήτης, η θανάτωση των αιχμαλώτων ήταν κανόνας, χωρίς όμως ν’ απουσιάζουν αρκετές εξαιρέσεις. Ορισμένοι, άλλωστε, αιχμάλωτοι υπήρξαν πολύτιμοι, στο βαθμό που μπορούσαν να ανταλλαγούν με αιχμαλώτους της άλλης πλευράς ή να εξαγοραστούν με την καταβολή λύτρων.