ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΕΝΝΗ ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ: Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ (1815-1848)
Η Αρχή των Εθνικοτήτων
Η Αρχή των Εθνικοτήτων
Η Γαλλική Επανάσταση αποτέλεσε το πρώτο βήμα για την αμφισβήτηση των παλαιών αρχών, εισάγοντας νέες προσεγγίσεις και ιδέες, που σύντομα διαδόθηκαν σε όλη την Ευρωπαϊκή ήπειρο. Παράμετροι όπως η ανατροπή των παλαιών ισορροπιών μέσα από τους Ναπολεόντειους πολέμους, η αντίδραση στη Γαλλική κατάκτηση καθώς και η απογοήτευση λόγω της απομάκρυνσης από τις αρχές της Επανάστασης, οδήγησαν στην αναζήτηση νέων σταθερών, μιας εναλλακτικής στο κενό που είχε δημιουργήσει η πτώση του παλαιού και η αποτυχία της εγκαθίδρυσης του νέου κόσμου. Στο πλαίσιο αυτό, αναδύεται στις αρχές του 19ου αιώνα, η αρχή των Εθνών-κρατών, η αντίληψη ότι κάθε κράτος όφειλε να ταυτίζεται με ένα έθνος, ως ένα σύνολο ανθρώπων με κοινή προέλευση, παραδόσεις και συμφέροντα. Η διάδοση και η επικράτησή της κατά τα επόμενα χρόνια, με τη μορφή που θα της προσδώσουν διάφορα κινήματα όπως ο ρομαντισμός, θα αποτελέσει τη βάση για τις περισσότερες από τις επαναστάσεις του 19ου αιώνα αλλά και τη συγκρότηση πολλών σύγχρονων κρατών.
Σε αναζήτηση της σταθερότητας: η Ιερά Συμμαχία
Πριν ακόμα από το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων, η Αγγλία, η Πρωσία, η Αυστρία και η Ρωσία, σχεδίαζαν το σχηματισμό μιας ενιαίας, μακροχρόνιας συμμαχίας. Σκοπός της θα ήταν η επαναφορά και διατήρηση των προγενέστερων ισορροπιών και, παράλληλα, η αποτροπή οποιασδήποτε ενέργειας θα μπορούσε να θέσει ξανά υπό αμφισβήτηση την επικρατούσα τάξη και κυρίως τον ρόλο και τη θέση των βασιλικών οίκων. Στο πλαίσιο αυτό, κάθε σύγκρουση ικανή να πυροδοτήσει νέα κινήματα, θα έπρεπε ν’ αποφεύγεται και κάθε επαναστατική πράξη να καταπνίγεται. Κατά τα επόμενα χρόνια, στρατιωτικές παρεμβάσεις πραγματοποιήθηκαν ενάντια στις φιλελεύθερες εξεγέρσεις που εκδηλώθηκαν στα Γερμανικά κρατίδια (1819-20), τη Νάπολη και το Πεδεμόντιο (1820-21) καθώς και την Ισπανία (1822). Ωστόσο, οι διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα συμφέροντα και τις επιδιώξεις των κρατών της Συμμαχίας δεν άργησαν ν’ αναδυθούν. Αρχικά η Ελληνική Επανάσταση (1821) και στη συνέχεια εκείνη του Βελγίου (1830), οδήγησαν στην αποδυνάμωση της αρχικής συμφωνίας και την προοδευτική εγκατάλειψη του πλαισίου που είχε επιχειρήσει να θεσπίσει το Συνέδριο της Βιέννης.
Η Ιουλιανή Επανάσταση (1830)
Η Ιουλιανή Επανάσταση (1830)
Παρά τις προσπάθειες της Ιεράς Συμμαχίας, το πρώτο μισό του 19ου αιώνα αποτέλεσε μια περίοδο εξεγέρσεων και επαναστάσεων σε όλο τον κόσμο, σε περιοχές έξω από τον κυρίως Ευρωπαϊκό χώρο, όπως η Λατινική Αμερική και η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ορόσημο ωστόσο, ως προς την αμφισβήτηση του πλαισίου που είχε θέσει το Συνέδριο της Βιέννης (1815), αποτέλεσε η Ιουλιανή Επανάσταση. Η επιμονή του βασιλιά της Γαλλίας Καρόλου Ι΄ για την αποκατάσταση της παλαιάς τάξης πραγμάτων οδήγησε τον Ιούλιο του 1830 στο ξέσπασμα της επανάστασης, την αντικατάσταση του βασιλιά και την καθιέρωση μιας πιο ουσιαστικής συνταγματικής μοναρχίας. Το γεγονός αποτέλεσε έναυσμα για την απόσχιση του Βελγίου από το Ολλανδικό Βασίλειο τον Αύγουστο. Στην περίπτωση αυτή, οι διαφορετικές επιδιώξεις ανάμεσα στα μέλη της Συμμαχίας επέτρεψαν τη δημιουργία ενός νέου κράτους. Αντίθετα, όταν στις αρχές του 1831 η Πολωνία ακολουθεί τον ίδιο δρόμο, η Ρωσία θα καταπνίξει την εξέγερση, επιβεβαιώνοντας μαζί με τη Πρωσία και την Αυστρία, την πρόθεσή τους να συνεχίσουν τις προσπάθειες για τη διατήρηση του κυρίαρχου πλαισίου.
Η «άνοιξη των λαών»: οι επαναστάσεις του 1848
Η «άνοιξη των λαών»: οι επαναστάσεις του 1848
Η προσδοκία της υλοποίησης των φιλελεύθερων και εθνικών επιδιώξεων σε συνάρτηση με μια πρωτοφανή για τα ευρωπαϊκά δεδομένα οικονομική κρίση –η οποία ξεκίνησε από την αγροτική παραγωγή και επηρέασε όλα τα επίπεδα της οικονομίας– αποτέλεσε το υπόβαθρο για τις επαναστάσεις που ξέσπασαν στις αρχές του 1848. Το έναυσμα προήλθε και πάλι από τη Γαλλία, όπου αυτή τη φορά η κύρια σύγκρουση εξελίσσεται γύρω από τις προσπάθειες για την υιοθέτηση μίας σοσιαλιστικής πολιτικής. Τα γεγονότα της Γαλλίας ακολούθησαν φιλελεύθερες εξεγέρσεις στην Αυστρία, όπου, πέρα από τις πολιτικές παραχωρήσεις, η τάση που επικράτησε ήταν αυτή της αυτονόμησης ορισμένων από τις εθνότητες της αυτοκρατορίας. Χάρη στην αδυναμία της Αυστρίας, εξεγέρσεις ξεσπάνε τόσο στην Ιταλία, όσο και στα Γερμανικά κρατίδια, με τον αντίθετο στόχο: την ενοποίηση σε ένα εθνικό κράτος. Ωστόσο, οι αντιφάσεις, η απουσία συνοχής και η διστακτικότητα θα δώσουν στην Αυστρία τον χρόνο να αντεπιτεθεί, καταφέρνοντας μαζί με τη Ρωσία και την Πρωσία να καταπνίξουν για άλλη μια, τελευταία, φορά τις επαναστάσεις.