ΚΡΗΤΕΣ ΕΚΤΟΣ ΚΡΗΤΗΣ
Φυγή και επιστροφή στην Κρήτη
Φυγή και επιστροφή στην Κρήτη
Λόγω των συγκρούσεων κατά τη διάρκεια της επανάστασης, ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού της Κρήτης, εγκατέλειψε το νησί. Οι μουσουλμάνοι κατευθύνθηκαν προς διάφορα μέρη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ενώ οι χριστιανοί διασκορπίστηκαν στα νησιά του Αιγαίου και στις ελεύθερες περιοχές, κυρίως στην Πελοπόννησο και τη Ρούμελη. Από την πλευρά των επαναστατών, το πρώτο μεγάλο κύμα εντοπίζεται την άνοιξη του 1824, μετά τη καταστροφή των Σφακίων. Χιλιάδες πρόσφυγες, άμαχοι αλλά και ένοπλοι, φυγαδεύτηκαν, αντιμετωπίζοντας τη συνεχή καταδίωξη των μουσουλμάνων και σε πολλές περιπτώσεις την άσχημη συμπεριφορά των πληρωμάτων των πλοίων στα οποία απευθύνονταν για σωτηρία. Ένα δεύτερο μεγάλο προσφυγικό κύμα ακολούθησε στα τέλη του 1830, μετά από την οριστική απόφαση ότι η Κρήτη δεν θα εντασσόταν στο υπό σύσταση ελληνικό κράτος. Εγκατεστημένοι πρόχειρα σε διάφορες περιοχές, στερούμενοι ακόμα και τα βασικά μέσα βιοπορισμού, οι πρόσφυγες υιοθέτησαν συχνά βίαιη συμπεριφορά, συχνά επιβιώνοντας χάρη στη βοήθεια της Κυβέρνησης. Προοδευτικά, οι περισσότεροι αναγκάστηκαν να γυρίσουν στην Κρήτη, ενώ ένας μικρότερος αριθμός εγκαταστάθηκε στις απελευθερωμένες περιοχές.
Η δράση των εκπατρισμένων Κρητικών
Η δράση των εκπατρισμένων Κρητικών
Πριν ακόμα από την έναρξη της επανάστασης στην Κρήτη, αξιόλογη ήταν η συμμετοχή διαφόρων Κρητικών στις συγκρούσεις στη Μολδοβλαχία, τη Μικρά Ασία, την Πελοπόννησο και τα νησιά του Αιγαίου. Μετά από τη καταστροφή των Σφακίων, τον Μάρτιο του 1824, η δράση των ενόπλων Κρητικών διαχέεται στις άλλες επαναστατημένες περιοχές. Ένα από τα πρώτα πεδία δράσης τους υπήρξε η Κάσος. Όσοι έφτασαν στην Πελοπόννησο, αναμίχτηκαν στις εσωτερικές συγκρούσεις των επαναστατών, κυρίως με τη μεριά των Κυβερνητικών, ενώ εξίσου σημαντική υπήρξε η δράση τους κατά την εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Αντικειμενικός, ωστόσο, σκοπός τους ήταν η επανέναρξη της επανάστασης στην Κρήτη. Τόσο η επιτυχημένη κατάληψη της Γραμβούσας το 1825 όσο και οι επιχειρήσεις στο Μεραμβέλλο το 1827 και στο Φραγκοκάστελλο 1828, που, παρά την αποτυχία τους, οδήγησαν στην επανέναρξη και εδραίωση της επανάστασης σε όλο το νησί, οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην δράση και τις πρωτοβουλίες των εκπατρισμένων Κρητικών.