Η ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1821-1824)
Βιαιότητες
Βιαιότητες
Κάθε νέα πληροφορία που επιβεβαίωνε την εδραίωση της επανάστασης στις περιοχές εκτός Κρήτης, αποτελούσε αφορμή για νέα κύματα βίας. Πρώτα στα Χανιά και στη συνέχεια στο Ρέθυμνο, το Ηράκλειο, τη Σητεία και αλλού, οι μουσουλμάνοι εκδήλωσαν την οργή τους με αλλεπάλληλες επιθέσεις και λεηλασίες, τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο.
Οι επιθέσεις έγιναν ακόμα πιο έντονες τον Ιούνιο, μετά από την έναρξη των πρώτων συγκρούσεων στην Κυδωνία. Παρά την προσπάθεια των οθωμανικών αρχών να συγκρατήσουν τον μουσουλμανικό όχλο, το αποτέλεσμα ήταν ο θάνατος εκατοντάδων χριστιανών, μελών της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, δασκάλων, εμπόρων και άλλων επιφανών προσώπων, ενώ το πλήθος εισέβαλε ακόμα και σε σπίτια μουσουλμάνων, αναζητώντας όσους είχαν βρει εκεί καταφύγιο.
Οι πρώτες αψιμαχίες
Οι πρώτες αψιμαχίες
Στα μέσα Ιουνίου 1821 μια ομάδα ενόπλων χριστιανών υπό τον Αναγνώστη Παναγιωτάκη και άλλους οπλαρχηγούς στάλθηκε από την Καγκελαρία των Σφακίων στο Θέρισο, προκειμένου να καθησυχάσει τους μουσουλμάνους και να εξασφαλίσει έτσι πολύτιμο χρόνο. Ωστόσο, η εμφάνιση στις 14 Ιουνίου μιας ομάδας ενόπλων μουσουλμάνων από τα Χανιά έδωσε την αφορμή για την έναρξη των συγκρούσεων. Οι επαναστάτες, αφού σκότωσαν τον σούμπαση και άλλους μουσουλμάνους του Θερίσου, χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Η πρώτη πήγε στο χωριό Λάκκους και η δεύτερη στα Κεραμιά, όπου ενώθηκε με άλλους εξεγερμένους.
Μετά τις πρώτες επιθέσεις, η ομάδα των μουσουλμάνων ενόπλων αναγκάστηκε να οχυρωθεί στο χωριό Λούλο. Η μάχη κράτησε όλη τη μέρα με αρκετές απώλειες, ανάμεσα τους και αυτή του αρχηγού τους Ταμπουρατζή, οπότε και υποχώρησαν άτακτα στα Χανιά. Η μάχη στον Λούλο και η μάχη που ακολούθησε στους Λάκκους αποτέλεσαν τις πρώτες ανοικτές συγκρούσεις, σηματοδοτώντας συμβολικά τη γενική έναρξη της επανάστασης του 1821 στην Κρήτη.
Οι συγκρούσεις της πρώτης περιόδου (Ιούνιος 1821-Αύγουστος 1821)
Οι συγκρούσεις της πρώτης περιόδου (Ιούνιος 1821-Αύγουστος 1821)
Ο Αποκόρωνας, η Κυδωνία, το νότιο Ρέθυμνο και το Σέλινο απετέλεσαν τα κύρια πεδία συγκρούσεων το καλοκαίρι του 1821. Σχηματίζοντας ένα μεγάλο μέτωπο από τα χωριά βόρεια του Θερίσου μέχρι τη Μαλάξα και τις Καλύβες, κοντά στη Σούδα, οι επαναστάτες απέκλεισαν τα Χανιά αποκρούοντας τις πολυάριθμες απόπειρες εξόδου των μουσουλμάνων.
Ανατολικότερα, κατέλαβαν τα χωριά στις παρυφές των Λευκών Ορέων: Άγιο Ιωάννη Καμένο, Αργυρούπολη και Επισκοπή. Το επόμενο βήμα ήταν η επιτυχημένη εισβολή στο Αμάρι και η σύγκρουση με τους Αμπαδιώτες στο Βαθειακό, στα τέλη Ιουνίου.
Τον Ιούλιο οι μουσουλμάνοι αντεπιτέθηκαν σε όλα τα σημεία. Την ήττα τους στη θέση Καμπιά, κοντά στο Θέρισο, διαδέχθηκε η εισβολή μουσουλμανικών στρατευμάτων από τον Χάνδακα και το Ρέθυμνο στις Δαφνομαδάρες, με προορισμό τον Καλλικράτη Σφακίων. Πρώτα η ομάδα του Καούνη και μετά αυτή του Ομέρ Εφέντη, αιφνιδιάστηκαν και αποδεκατίστηκαν στα οροπέδια του Ασκύφου και της Αμπέλου αντίστοιχα.
Η πρώτη καταστροφή των Σφακίων (Αύγουστος 1821)
Η πρώτη καταστροφή των Σφακίων (Αύγουστος 1821)
Στα τέλη Ιουλίου 1821 μια ακόμα μεγάλη εκστρατεία μουσουλμάνων ξεκίνησε από τον Χάνδακα. Οι ενωμένες δυνάμεις των επαναστατών συγκεντρώθηκαν στην περιοχή ανάμεσα στον Αποκόρωνα και το Ρέθυμνο, προκειμένου ν’ ανακόψουν την πορεία των μουσουλμάνων. Ωστόσο, μετά από αρκετές συγκρούσεις μια ομάδα ιππικού αιφνιδίασε τους επαναστάτες καταλαμβάνοντας τον Αρμυρό και ανοίγοντας τον δρόμο για τον Αποκόρωνα και την Κυδωνία.
Με εξαίρεση τη νικηφόρα μάχη στη θέση Αλιάκες κοντά στο Θέρισο, οι επαναστάτες διασκορπίστηκαν στην προσπάθεια τους να σώσουν τις οικογένειές τους. Εκμεταλλευόμενοι τον πανικό, οι μουσουλμάνοι εισέβαλαν περί τα τέλη Αυγούστου 1821 στα Σφακιά, χωρίς ν’ αντιμετωπίσουν ουσιαστική αντίσταση.
Τόσο οι Σφακιανοί με τις οικογένειές τους όσο και οι πρόσφυγες που βρίσκονταν στην περιοχή, αναζήτησαν καταφύγιο στα γύρω βουνά, την Αγιά Ρουμέλη και τη Γαύδο. Τα Σφακιά καταστράφηκαν, όμως στα μέσα Σεπτεμβρίου οι μουσουλμάνοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή υπό το φόβο νέων επιθέσεων, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο για την ανάκαμψη του αγώνα.
Οι συγκρούσεις της δεύτερης περιόδου (Σεπτέμβριος 1821-Απρίλιος 1824)
Οι συγκρούσεις της δεύτερης περιόδου (Σεπτέμβριος 1821-Απρίλιος 1824)
Παρ’ ότι νικητές, οι μουσουλμάνοι αδυνατούσαν να ελέγξουν αποτελεσματικά την ύπαιθρο. Σύντομα οι επαναστάτες ανασυγκροτήθηκαν, επιχειρώντας μικρές επιδρομές στα μουσουλμανικά χωριά. Μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου 1821 οι περισσότερες περιοχές γύρω από τα Χανιά και το Ρέθυμνο βρίσκονταν υπό τον έλεγχό τους, αναγκάζοντας και πάλι τους μουσουλμάνους να καταφύγουν στις πόλεις-φρούρια.
Η νέα επαναστατική περίοδος χαρακτηρίζεται από την οριστική ένταξη της Κρήτης στο πλαίσιο της ευρύτερης Ελληνικής Επανάστασης, την προσπάθεια για πιο οργανωμένη πολιτική και στρατιωτική δράση καθώς και την επέκταση της εξέγερσης σε άλλες περιοχές του νησιού.
Σε αντίθεση με τις αρχικές προσδοκίες, οι διαδοχικές επιθέσεις των επαναστατών στην Κίσσαμο και το Σέλινο αλλά και η συντονισμένη επιχείρηση για την κατάληψη του Ρεθύμνου απέτυχαν. Ωστόσο, οι επαναστάτες κατάφεραν στις αρχές του 1822 να καταλάβουν το Αρκάδι, ανοίγοντας τον δρόμο για την επέκταση της δράσης τους στον Μυλοπόταμο, τη Μεσαρά και τις ανατολικές επαρχίες.
Ήττα και κατάπνιξη της επανάστασης
Ήττα και κατάπνιξη της επανάστασης
Στα τέλη Μαΐου 1822 έφτασαν στη Σούδα τα πρώτα τμήματα του αιγυπτιακού στρατού. Παρά τη σθεναρή άμυνα των επαναστατών, οι μουσουλμάνοι σύντομα κατάφεραν να καταλάβουν τις θέσεις γύρω από τα Χανιά και λίγο αργότερα να καταστρέψουν το Θέρισο και τους Λάκκους. Επιδιώκοντας κάποια μορφή αντιπερισπασμού, οι επαναστάτες μετέφεραν τη δράση τους ανατολικά, αναγκάζοντας τον νέο στρατιωτικό διοικητή Χασάν Πασά να εγκαταλείψει τον Αποκόρωνα. Μάχες δόθηκαν, επίσης, στο Τέμενος, την Πεδιάδα, τη Μεσαρά και το Λασίθι, ωστόσο η προσπάθεια για εδραίωση της επανάστασης στις ανατολικές επαρχίες απέτυχε.
Διασκορπισμένες σε όλο το νησί και χωρίς ενιαία ηγεσία, λόγω του αιφνίδιου θανάτου του Χασάν Πασά, οι μουσουλμανικές δυνάμεις δεν μπόρεσαν στις αρχές του 1824 να εμποδίσουν μια νέα εισβολή των επαναστατών στην Κίσσαμο, που οδήγησε στην πτώση του τοπικού φρουρίου και λίγο αργότερα της Κανδάνου. 'Ομως, οι έριδες μεταξύ των επαναστατών και η άφιξη ενός νέου μουσουλμάνου αρχηγού, του Χουσεΐν Βέη τον Ιούνιο, αντέστρεψαν την κατάσταση. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους, μετά από την ήττα στην Αγία Βαρβάρα, ακολούθησε η γενική διάλυση των επαναστατών, επιτρέποντας στον Χουσεΐν να καταστείλει προοδευτικά την επανάσταση σε όλο το νησί. Το τέλος της δεύτερης επαναστατικής περιόδου επισφραγίστηκε για άλλη μια φορά με την εκ νέου εισβολή και καταστροφή των Σφακίων τον Μάρτιο 1824.