Η ΚΡΗΤΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Η περίοδος της αιγυπτιακής διοίκησης στην Κρήτη
Η περίοδος της αιγυπτιακής διοίκησης στην Κρήτη
Με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 7ης Μαΐου 1832, η Κρήτη, όπως και τα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα, τα νησιά του βόρειου και ανατολικού Αιγαίου, τα Δωδεκάνησα, η Θεσσαλία, η Ήπειρος, η Μακεδονία και η Θράκη βρέθηκαν έξω από τα ελληνικά σύνορα. Η περίοδος της αιγυπτιακής διοίκησης στην Κρήτη, που διήρκεσε συνολικά δέκα χρόνια μετά από το τέλος της Ελληνικής Επανάστασης (1830-1840), χαρακτηρίστηκε από τη παραχώρηση αρκετών προνομίων στους χριστιανούς του νησιού. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλε η μετριοπαθής στάση του διοικητή Μουσταφά Πασά, ενώ η αποχώρηση πολλών μουσουλμάνων από το νησί οδήγησε σταδιακά στη συγκέντρωση του μεγαλύτερου μέρους της γης στα χέρια των χριστιανών. Οι τελευταίοι πραγματοποιήσαν κατά τη διάρκεια της αιγυπτιακής κατοχής δύο εξεγέρσεις: την πρώτη τον Σεπτέμβριο του 1833 και τη δεύτερη, γνωστή ως «Επανάσταση των Χαιρέτη και Βασιλογεώργη», στις αρχές του 1841. Και οι δύο καταπνίγηκαν άμεσα.
Το Χάττι Χουμαγιούν
Το Χάττι Χουμαγιούν
Μετά το τέλος του Κριμαϊκού Πολέμου (1853-1856) και μετά από παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, η Υψηλή Πύλη αναγκάστηκε να λάβει μέτρα υπέρ της ισονομίας και της ασφάλειας όλων των υπηκόων της, να παραχωρήσει στους χριστιανούς ολόκληρης της αυτοκρατορίας προνόμια, τα οποία αναιρούσαν σε μεγάλο βαθμό την υφιστάμενη ανισότητα μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων και να αναγνωρίσει το δικαίωμα της ανεξιθρησκείας ανάμεσα σε άλλα ανθρώπινα δικαιώματα για όλους τους υπηκόους της. Το Χάττι Χουμαγιούν, όπως ονομάστηκε το μεταρρυθμιστικό διάταγμα που εκδόθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 1856, συνοδεύτηκε από φιρμάνια που προέβλεπαν ειδικότερες ρυθμίσεις. Τα φιρμάνια αυτά συνάντησαν πολλά εμπόδια στην εφαρμογή τους, με αποτέλεσμα την πρόκληση νέων εντάσεων στην Κρήτη κατά τη δεκαετία του 1860.
Η επανάσταση του 1866-1869
Η επανάσταση του 1866-1869
Η επανάσταση που ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1866, είχε σκοπό την κατάλυση της οθωμανικής κυριαρχίας και την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Διήρκεσε τρία ολόκληρα χρόνια και προκάλεσε μεγάλες απώλειες στον τοπικό πληθυσμό και νέα κύματα προσφύγων. Η επανάσταση αυτή διέφερε από τις προηγούμενες καθώς είχε την συμπαράσταση της Κεντρικής υπέρ των Κρητών Επιτροπής της Αθήνας και –συγκεκαλυμμένα– του ελληνικού κράτους. Συμμετείχαν πολλοί εθελοντές από τον ελλαδικό χώρο και το εξωτερικό, ενώ η ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης της Μονής Αρκαδίου Ρεθύμνου, στις 9 Νοεμβρίου του 1866, προβλήθηκε συμβολικά ως το κορυφαίο γεγονός της συγκεκριμένης εξέγερσης. Μολονότι ο στόχος της Ένωσης δεν επιτεύχθηκε, η επανάσταση πέτυχε την αμέριστη συμπαράσταση της κοινής γνώμης στο εσωτερικό και εξωτερικό.
Η οριστική λύση του Κρητικού Ζητήματος
Η οριστική λύση του Κρητικού Ζητήματος
Ένα σημαντικό βήμα προς την επίλυση του Κρητικού Ζητήματος ήταν η υπογραφή της Σύμβασης της Χαλέπας τον Οκτώβριο του 1878 με την συμπαράσταση - καθοδήγηση των Μεγάλων Δυνάμεων. Σύμφωνα με τους όρους της Σύμβασης, στην Κρήτη δημιουργούνταν ένα καθεστώς ημιαυτονομίας, στο οποίο οι χριστιανοί είχαν διευρυμένα σε σύγκριση με το παρελθόν δικαιώματα συμμετοχής στη διοίκηση και η ελληνική γλώσσα καθιερωνόταν ως επίσημη διοικητική γλώσσα στο νησί, από κοινού με την τουρκική. Ουσιαστικά, η Κρήτη σε ένα βαθμό αποκόπτονταν από τον διοικητικό μηχανισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα γεγονότα που ακολούθησαν τις επόμενες δεκαετίες οδήγησαν στην αποδοχή της ίδρυσης της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας τον Ιούλιο του 1898. Η απομάκρυνση αυτή από τον οθωμανικό κόσμο οδήγησε σε μαζική φυγή σημαντικού ποσοστού του μουσουλμανικού πληθυσμού. Με την συνθήκη του Λονδίνου του 1913, η Κρήτη ενώθηκε με το ελληνικό κράτος και το Κρητικό Ζήτημα λύθηκε οριστικά.